آینده توافق هسته‌ای و تقابل رویکردها

به گزارش راهبرد معاصر؛ در نوامبر 2020 ، تنها چند روز قبل از پیروزی « جو بایدن» رئیس جمهور ایالات متحده، وی اظهار داشت: «من به تهران مسیری معتبر برای بازگشت به دیپلماسی ارائه خواهم داد. اگر ایران به رعایت دقیق توافق هسته ای بازگردد، ایالات متحده به عنوان نقطه شروع مذاکرات بعدی به توافق نامه می پیوندد.» از زمان روی کار آمدن جو بایدن در 20 ژانویه به عنوان چهل و چهارمین رئیس جمهور ایالات متحده، گمانه زنی ها درباره اقدامات طرفین برای تسهیل احیای توافق نامه شدت گرفته است.

آیت الله خامنه ای رهبر معظم ایران در واکنش به این اقدامات گفت: «ایران بر خلاف ایالات متحده و سه کشور اروپایی، به تمام تعهدات خود در توافق هسته ای ( برجام) عمل کرده است. اگر آن ها خواهان بازگشت ایران به تعهدات برجام هستند، ایالات متحده ابتدا باید تمامی تحریم ها را لغو کند». در واکنش به این اظهارات، پرزیدنت جو بایدن تاکید کرد که ایالات متحده تحریم ها علیه ایران را لغو نخواهد كرد مگر اینكه این كشور از غنی سازی اورانیوم دست بكشد. این اظهارات ضد و نقیض و اختلافات مداوم و پیچیده بین ایران و ایالات متحده ، سؤالاتی در مورد چگونگی پیشبرد احیای برجام و پیامدهای آن بر امنیت منطقه ایجاد می کند.

دینامیک های دوجانبه
مطمئناً، برنامه هسته ای ایران و ثبات در خاورمیانه و جهان ، اولویت اصلی رئیس جمهور بایدن است. با این حال به وضوح مقابله با کووید 19 و احیای شرایط اقتصادی داخلی آمریکا، حل وفصل تنش های نژادی، بهبود تغییرات آب و هوایی و تقویت موقعیت استراتژیک ایالات متحده در رابطه با روسیه و چین از جمله اولویت های مهم دولت بایدن می باشد.

برای پیچیده تر کردن سیاست خارجی بایدن، بسیاری از مقامات داخل و خارج از دولت استدلال می کنند که واشنگتن نباید در لغو تحریم ها عجله و در عوض از آنها به عنوان اهرم فشار استفاده تا تهران را در زمینه موشک های بالستیک و سیاست های منطقه ای مجبور به امتیازدهی کند. علاوه بر این، قدرت های منطقه ای مانند اسرائیل ، عربستان سعودی و امارات متحده عربی اصرار دارند که در هر مذاکره آینده ایالات متحده و ایران صدایی داشته باشند

از طرف دیگر رویکرد ایران برای احیای توافق هسته ای به شدت با رویکرد ایالات متحده تفاوت دارد. هنگامی که ایالات متحده در مه 2018 م از توافق هسته ای خارج شد؛ فشار بر ایران را افزایش داد اما این کشور همچنان به تمامی تعهدات برجامی خود پای بند بود. این کشور قبل از شروع تدریجی بازسازی برنامه هسته ای، یک سال بعد از خروج آمریکا و راهبرد سازش کارانه اروپا سیاست صبر و انتظار را اتخاذ کرد. سرانجام ایرانیان از شکست انتخاباتی دونالد ترامپ احساس پیروزی کردند زیرا این امر بدان معنا است که سیاست فشار حداکثری وی با شکست روبرو شده و جمهوری اسلامی از تحریم های وحشیانه جان سالم به در برده است.

برجام و امنیت منطقه ای
در دسامبر سال 2020، مجلس ایران قانون جدیدی را با عنوان «طرح اقدام راهبردی برای مقابله با تحریم ها و حفظ حقوق مردم ایران» تصویب کرد. این قانون بر این تاکید دارد در صورت عدم لغو تحریم ها توسط ایالات متحده؛ ایران باید گام های قابل ملاحظه ای در زمینه افزایش فعالیت های هسته ای بردارد. در صورت عدم لغو تحریم های بانکی و نفتی، سازمان انرژی اتمی ایران موظف است تا اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی توافق نامه پادمان را متوقف کند. مطابق این قانون، سازمان انرژی اتمی ایران باید ضمن تولید اورانیوم غنی شده 20 درصد و ذخیره در داخل کشور، راکتور آب سنگین اراک را به شرایط ماقبل برجام بازگرداند. اجرای برخی از این مراحل قبلاً آغاز شده و در هفته ها و ماه های آینده ادامه خواهد یافت.

هنوز مشخص نیست که چگونه ایالات متحده و سایر اعضای توافق هسته ای نسبت به فشار ایران برای رفع تحریم ها واکنش نشان می دهند. با این وجود ، آنچه مسلم است این می باشد که برنامه هسته ای و پیامدهای احتمالی آن بر امنیت منطقه ای در خاورمیانه باید مورد توجه قرار بگیرد. گام های تدریجی که تهران در صورت عدم لغو تحریم ها برمی دارد زمان گریز هسته ای را (زمان مورد نیاز برای تولید بمب اتم) کاهش می دهد. اینکه ایالات متحده، قدرت های اروپایی و اسرائیل چگونه به این تحول واکنش نشان می دهند یک سوال بدون پاسخ است.